বিশ্বৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম চিংড়ি উৎপাদক দেশ হিচাপে ভাৰতৰ অৱস্থান এতিয়া বিপদৰ সন্মুখীন।

বিশ্বৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম চিংড়ি উৎপাদক দেশ হিচাপে ভাৰত বৰ্তমান গভীৰ সংকটৰ সন্মুখীন হৈছে। যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ শুল্ক বৃদ্ধি, উৎপাদনৰ ওপৰত ৰোগৰ ভয় আৰু দামৰ পতনই দেশজুৰি চিংড়ি চাষীসকলৰ জীৱনধাৰা আৰু ৰপ্তানি দুয়োকেই প্ৰভাৱিত কৰিছে।

পশ্চিমবঙ্গৰ নন্দীগ্ৰামৰ চিংড়ি চাষী বুদ্ধদেৱ প্ৰধানয়ে প্ৰথম ফচল উঠোৱাৰ কেই সপ্তাহৰ ভিতৰতে দ্বিতীয়বাৰ চিংড়ি চাষ কৰাৰ জোৰদাৰ বিপদজনক পদক্ষেপ লৈছে। সাধাৰণতে বছৰত দুবাৰ চাষ কৰিলে পোনপটীয়াকৈ ৰোগৰ সম্ভাৱনা থাকে, কিন্তু প্ৰধানৰ কোনো বিকল্প নাই — তেওঁক তেওঁৰ ₹৩,০০,০০০ (প্ৰায় $৩,৩৮০) বিনিয়োগ উদ্ধাৰ কৰিবই লাগিব। এই কঠিন সিদ্ধান্তৰ অন্যতম কাৰণ হৈছে যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ তৎকালীন ৰাষ্ট্ৰপতি ডোনাল্ড ট্রাম্পৰ শুল্ক আৰোপৰ ফলত চিংড়িৰ দাম তীব্ৰভাৱে হ্ৰাস হোৱাৰ ঘটনা।

ভাৰতয়ে ২০২৫ৰ মার্চ মাহত সমাপ্ত অৰ্থবছৰত প্ৰায় $৫ বিলিয়ন মূল্যৰ হিমাঙ্কিত চিংড়ি বিশ্ববজাৰত ৰপ্তানি কৰিছিল, যাৰ প্ৰায় ৪৮ শতাংশ যুক্তৰাষ্ট্ৰলৈ গৈছিল। ভাৰতত মূলত দুটা ব্যৱসায়িক প্ৰজাতিৰ চিংড়ি উৎপাদন হয় — ব্লেক টাইগাৰ (Penaeus monodon) আৰু ভান্নামেই বা পেচিফিক হোৱাইটলেগ (Litopenaeus vannamei)। ২০২৪ৰ মার্চত সমাপ্ত অৰ্থবছৰত দেশৰ মুঠ উৎপাদন ১.১ মিলিয়ন টন আছিল, য’ত ভান্নামেইৰ আধিপত্য আছিল আৰু প্ৰায় ৫ শতাংশ ব্লেক টাইগাৰ।

ভাৰতত ভান্নামেই চিংড়িৰ বছৰি দুটা চাষৰ চক্র আছে — ফেব্ৰুৱাৰী পৰা জুন আৰু জুলাই পৰা অক্টোবৰ। ব্লেক টাইগাৰ চিংড়ি বছৰি মাৰ্চৰ পৰা আগষ্টলৈ এটা ফচল হিচাপে চাষ কৰা হয়। পশ্চিমবঙ্গ, ওডিশা, আন্ধ্ৰপ্ৰদেশ, তামিলনাডু, গুজৰাট, গোয়া, মহাৰাষ্ট্ৰ, কৰ্ণাটক আৰু কেৰেলাৰ উপকূলীয়া অঞ্চলসমূহত এই চাষ ব্যাপকভাৱে চলি থাকে। শিল্পখনৰ সৈতে প্ৰায় ১ কোটি লোক সংলগ্ন — চাষী, হ্যাচাৰী কৰ্মচাৰী, প্ৰচেছিং ইউনিট আৰু ৰপ্তানিৰ সৈতে জড়িত লোকসহ।

২০২৫ৰ মে’ মাহত যুক্তৰাষ্ট্ৰে নতুনকৈ ৫৮.২৬ শতাংশ শুল্ক আৰোপ কৰাৰ পাছত চিংড়িৰ দাম কিলোগ্ৰাম প্ৰতি ₹৩০০ ($৩.৩৮)ৰ পৰা **₹২৩0 ($২.৫৯)**লৈ নামি আহে, যেতিয়া উৎপাদন ব্যয় প্ৰায় ₹২৭৫ ($৩.১০)। ফলস্বৰূপে কৃষকসকল ভাৰী ক্ষতিত পৰিছে।

নন্দীগ্ৰামৰ আন এজন চিংড়ি চাষী নাৰ্দু দাসয়ে কৈছে, “বজাৰ স্থিৰ নহ’লে আৰু দাম নাবাঢ়িলে বহু চাষীয়ে হয়তো আত্মহত্যাৰ পথ বাছিব লাগিব।” তেওঁৰ মতে, চিংড়ি চাষ হৈছে অতি ব্যয়বহুল ব্যৱসায় — বিদ্যুৎ, ভূমি ভাড়া, খাদ্য, আৰু দেখভালৰ খৰচ বেছি। চাষীসকলে সপোনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ধাৰ লয় বা জীৱন সঞ্চয় লগায়, কিন্তু ৰোগ আৰু দামৰ পতনে তেওঁলোকক দেউলিয়াত ঠেলি দিয়ে।

শুল্ক বৃদ্ধিৰ ফলত ভাৰতৰ যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰ হেৰুৱাব পাৰিব বুলি বিশেষজ্ঞসকলে ভয় প্ৰকাশ কৰিছে। Crisil Ratingsৰ জেষ্ঠ্য অধিকাৰী ৰাহুল গুহাৰ মতে, যুক্তৰাষ্ট্ৰ হৈছে সৰ্বাধিক লাভজনক আৰু স্থিৰ বজাৰ, কিন্তু নতুন শুল্কই চাষীসকলক চিংড়ি উৎপাদনত বিনিয়োগ কৰিবলৈ অবৎসাহিত কৰিব।

ভাৰত বৰ্তমান তেওঁৰ ব্ৰুড ষ্টক (মা চিংড়ি) যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা আমদানি কৰে। কিন্তু এই ব্ৰুড ষ্টকৰ গুণমান বহু সময়ত নিকৃষ্ট বা ভাৰতীয় পৰিৱেশৰ অনুপযোগী হয়, ফলত চিংড়িত ৰোগ দেখা দিয়ে। ভাৰতীয় প্ৰন ফাৰ্মাৰ্ছ ফেডাৰেচনৰ সভাপতি আই.পি.আৰ. মোহন ৰাজুয়ে চৰকাৰক স্থানীয় ব্ৰুড ষ্টকৰ ব্যৱহাৰ আৰম্ভ কৰাৰ আহ্বান জনাইছে, যাতে দেশীয় পৰিৱেশৰ উপযোগী উচ্চমানৰ চিংড়ি বীজ উৎপাদন সম্ভব হয়।

এই শুল্কৰ প্ৰভাৱ হ্যাচাৰী শিল্পখনৰ ওপৰতো পৰিছে। ভাৰতত প্ৰায় ৫৫০টা ব্যক্তিগত হ্যাচাৰী আছে, যিবোৰ চাষীসকলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। বৰ্তমান বহু চাষীয়ে চিংড়িৰ পোনা কেনা বন্ধ কৰিছে, ফলত প্ৰায় অর্ধেক হ্যাচাৰী বন্ধ হৈ পৰিছে বুলি অল ইণ্ডিয়া চিংড়ি হ্যাচাৰীজ্‌ এছ’চিয়েছনৰ সভাপতি ৰাভিদ কুমাৰ ইয়েল্লাংকীয়ে কৈছে।

এই হ্যাচাৰীসমূহ বছৰি প্ৰায় ৮০ বিলিয়ন চিংড়ি পোনা উৎপাদন কৰে, কিন্তু গত চাৰি মাহত চাষীসকলৰ চাহিদা নাথাকাত ৭-৮ বিলিয়ন পোনা ফালিবলৈ বাধ্য হৈছে। যিহেতু এই পোনাৰ আয়ু মাত্র ৩-৪ দিন, সেই বাবে ভাৰী অৰ্থনৈতিক ক্ষতি হৈছে। ইয়েল্লাংকীয়ে সতর্ক কৰি কৈছে — “যদি এই অৱস্থা সোনকালে ঠিক নহয়, তেন্তে ভাৰতৰ হ্যাচাৰী ব্যৱসায় একেবাৰে ধ্বংস হ’ব পাৰে।”

সাৰাংশত, চিংড়ি উৎপাদন আৰু ৰপ্তানি খাতখন — যিয়ে দেশৰ বৈদেশিক মুদ্ৰা আয়েৰ মূল উৎস আৰু কোটিজনৰ জীৱিকাৰ মাধ্যম — বৰ্তমান গভীৰ সংকটৰ সন্মুখীন। বিশেষজ্ঞসকলে কয়, চৰকাৰে যদি স্থানীয় ব্ৰুড ষ্টক প্ৰজনন, দেশীয় বজাৰ বৈচিত্ৰ্য আৰু সহায় নীতি দ্রুত গ্ৰহণ নকৰে, তেন্তে ভাৰতৰ চিংড়ি শিল্প এক বৃহৎ পতনৰ দিশে আগবাঢ়িব।